<-Text2->

ماجرای کامنت­های نامناسب ایرانیان در صفحه فیس بوک «لیونل مسی»، مرا یاد جمله‏ ای از دکتر عاملی در کلاس فضای مجازی اش درحوالی سالهای 83 انداخت. یکی از دانشجوها به استاد گفت که علاقه‏ ای به پژوهش و کار در فضای مجازی ندارد. وقتی استاد دلیل آن را پرسید گفت که فضای مجازی غیر اخلاقی است. عاملی هم گفت (نقل به مضمون) فضای مجازی همزاد جهاد واقعی است و همانطور که در جهان واقعی هم اخلاق و هم بی اخلاقی وجود دارد، در فضای مجازی هم همینطور است.

با این رویکرد، چند نکته درباره این ماجرا به نظرم می رسد:

1- بیایید صادق باشیم. کدام یک از فحش‏هایی که در کامنت­ها بود برایمان جدید بود؟ کدام یک از ما در همین خیابان‏های تهران بارها و بارها، خواسته یا ناخواسته فحش‏های رکیک جنسی را از دهان آدم ها هنگام عصبانیت نشنیده ایم؟ به نظر می رسد این بی اخلاقی در کامنت ها ادامه همان بی اخلاقی در فضای واقعی زندگیمان است.

2- بعد دیگر این ماجرا، کامنتهای عذرخواهی دیگر ایرانیانی است که از رفتارهای هموطنانشان شرمنده شده و سعی کردند به نوعی جبران کنند. خب به نظر می رسد این هم همان بعد اخلاقی است که در جهان واقعی هم وجود دارد. اما چرا در این ماجرا بعد غیراخلاقی بیشتر از بعد اخلاقی به چشم می آید؟ به نظر من دوباره می توان در چارچوب نظریه «دوفضایی شدن» گفت که کامنتهای اخلاقی متاسفانه اما دقیقا مانند همان رعایت اخلاقیات توسط ما در جهان واقعی است یعنی واکنشی است. منفعلانه است. دیرهنگام است و احتمالا بی اثر است... چندبار شده که به جای خندیدن به جوک ها، تمسخرها و تائید پیش قضاوت ها، ناسزاها و حرف های گزنده و تند اطرافیانمان، به آنها تذکر دهیم یا حداقل تائیدشان نکنیم؟ نتیجه انجام ندادن این کار این می شود که در فضای مجازی هم بعضی ها وسط همان کامنت های جدی (اعم از اخلاقی و غیراخلاقی) کل ماجرا را یک سرگرمی و تفریح می بینند و با بی تفاوتی لبخند می زنند.

3- در دنیای واقعی به رفتارهای تخریب گرانه تعمدی و ضد اجتماعی و غیرمسئولانه می گویند وندالیسم. برخی نظریه پردازان رفتارهای وندال را عكس العملي خصمانه و كينه توزانه به برخي از صور فشارها، تحميلات ناملايمات، حرمان ها و اجحافات بيروني و اجتماعي می دانند. ظاهرا حالا با یک وندالیسم مجازی روبرو هستیم. درست است که تخریب های مجازی ملموس و مادی نیست اما به نظر می رسد از نظر اثراتی که دارد به همان میزان خصمانه و غیرمسئولانه است(*).

4- ماجرای مسی می گذرد. خیلی سریع. به همان سرعتی که پدید آمده. اما کمرنگ شدن اخلاق در جامعه که حالا فرم و شکل مجازی هم گرفته زنگ خطری است که باید آن را جدی بگیریم! طبیعتا برای جدی گرفتن اخلاق، هم ساختار و هم عاملیت نقشی مهم خواهند داشت.

5- یک نکته با طراحان فیس بوک! ... وقتی در فروم های فارسی شما به راحتی می توانید به اولین کامنت تاپیک بروید و سیر کامنت ها را از ابتدا ببینید حتما باید راهی وجود داشته باشد که در فیس بوک هم بتوان اولین کامنت ها را خواند. نمی دانم چنین امکانی هست یا نه اما اگر چنین امکانی هم باشد من به عنوان یک کاربر عادی آن را بلد نیستم!